حاج معین‌‌التجار بوشهری، نماینده ترقی‌‌خواه مجلس مشروطه

حاج معین‌‌التجار بوشهری به‌عنوان تاجری سرشناس و یکی از نمایندگان ترقی‌‌خواه مجلس در دوره قاجاریه محسوب می‌‌شد که نقش مهمی در تاسیس بانک ملی و شورای عالی تجارت و همچنین رونق مدرسه سعادت بوشهر داشت و در سرمایه‌‌گذاری برای ایجاد صنایع ملی پیشگام بود. خاندان معین‌‌التجار بوشهری یکی از خاندان های مشهور و سرشناس بندر بوشهر بودند که نقش بسیار مهمی در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران دوره قاجار ایفا کردند. این خاندان به لحاظ حضور در صحنه‌های سیاسی و حرکت‌های اجتماعی و همچنین فعالیت‌های اقتصادی به مراتب نقشی پررنگ در ایران دوره قاجاریه و حتی بعدها در دوران پهلوی داشته‌اند.
چهره برجسته این خاندان حاج محمدمعین‌‌التجار بوشهری است که سدیدالسطنه در سفرنامه خود، چگونگی کسب قدرت از سوی او را به‌طور کامل توضیح داده است. حاج‌محمد بوشهری، ملقب به معین‌‌التجار و مشهور به حاج‌محمد دهدشتی در ۱۲۳۸خورشیدی در بوشهر متولد شد. وی در دوره پیشامشروطه نیز از بازرگان بسیار معروف ایران بود. جایگاه اجتماعی و اقتصادی وی بر کسی پوشیده نبود، یک قلم از اقدامات او در این دوره، تاسیس «کمپانی تجارتی ایران» بود که آن را در بوشهر به ثبت رساند و همچنین در این دوره املاک و مستغلات زیادی در خوزستان داشت. اینکه سیدمحمد کمره‌‌ای، او را اعجوبه‌‌ای در کار اقتصادی دانسته است و فریدون آدمیت، او را یکی از نمایندگان ترقی‌‌خواه و رادیکال مجلس دوره اول شورای ملی ایران و هم‌‌ردیف بزرگانی چون احتشام‌‌السلطنه، شیخ ابراهیم زنجانی و صنیع‌‌الدوله قرار می‌‌دهد، نشان می‌‌دهد که معین‌‌التجار بوشهری تنها یک تاجر سرشناس نبود و علقه‌های بسیاری او را با رویدادهای سیاسی - اقتصادی ایران، در دوره قاجار، مرتبط ساخت.
مخالفت با استبداد
معین‌التجار در دوره مظفرالدین شاه در تحولات سیاسی، اقتصادی ایران حضور فعالی داشت. در این زمان تجار سراسر کشور و از جمله بوشهر سعی کردند تا با اتحاد با یکدیگر برای کسب منافع بیشتر با تصمیمات استبدادی حکومت مخالفت کنند. از جمله یک‌بار در نیمه ۱۳۱۷ قمری که حکومت در قوانین و تعرفه‌های گمرکی تغییراتی به این قرار ایجاد کرد که مالیات گمرکی را از صدی ۲درصد به صدی ۵درصد برساند، تجار بوشهر با تجار شهرهای بزرگی چون تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز همدست شدند و مخالفت خود را با این تعرفه جدید اعلام کردند؛ اگرچه سرانجام آنها قوانین تعرفه‌ای جدید را پذیرفتند و تاجران بزرگی چون معین التجار کالاهای خود را طبق تعرفه جدید از گمرک ترخیص کردند، اما آنها به خاطر حفظ منافع خویش هم که شده بود با هم متحد شدند و قبل از مشروطه حضور فعالی از خود به نمایش گذاشتند.  در دوره مشروطه که افق‌‌های نوینی در تاریخ مردم ایران گشوده شد، تجاری چون معین‌‌التجار بوشهری نیز از توان بالای اقتصادی خود در راستای تعالی موقعیت سیاسی بهره‌‌مند شدند. وی در این دوره به تهران رفت. یکی از نشانه‌های قدرتمندی و نفوذ بالای معین‌التجار در عصر مظفری این بود که همانند عصر ناصری دوباره توانست امتیاز فروش خاک سرخ جزیره هرمز را به‌دست آورد. در ۱۳۱۴ قمری معین‌‌‌التجار متصدی بهره‌‌‌برداری از امتیاز معادن خاک سرخ هرمز و توابع آن شد و خود او نیز ادعا کرد که این انتقال امتیاز را به تایید دولت نیز رسانده است.
از مقاله‌‌ای به قلم مهدی احمدی
منبع : روزنامه دنیای اقتصادشماره 5523 – مرداد1401