علی‌قلی‌خان سپاهی‌دُنبُلی ملقب به مهندس‌الدوله، نخستین گام را برای راه‌اندازی صنعت سیمان در ایران برداشت. او در سال۱۲۹۲ خورشیدی از پلی‌تکنیک زوریخ فارغ‌التحصیل شده بود.
مهندس‌الدوله در سال۱۲۹۵ خورشیدی قراردادى را برای کسب امتیاز انحصارى ساخت کارخانه سیمان با وزارت فوائد عامه بست؛ اما چون مجلس شورای ملی تا پنج سال بعد به‌دلیل شرایط جنگی تعطیل بود و امتیازهای انحصاری باید به تصویب مجلس می‌رسید، این قرارداد به اجرا درنیامد.
پس از بازگشایی مجلس نیز، متقاضی بیشتر و اعتقاد بر این شده بود که امتیازی داده نشود و به جای انحصار، همه آزاد باشند کارخانه سیمان بزنند. متقاضیان دیگری که برای بستن قرارداد ساخت کارخانه سیمان با دولت گام پیش نهادند، به ترتیب الکساندر طومانیانس سرمایه‌دار ارمنی، شرکت ایران و آلمان، حاج رحیم اتحادیه سرمایه‌دار ایرانی و شرکت وانگهو بودند. مهندس‌الدوله چون با دولت قرارداد داشت، دستگاه‌هایی برای ساخت کارخانه وارد کرد؛ اما چون اطمینان نداشت که آخر کارش چیست، شروع به ساخت کارخانه نکرد.
در آن زمان، سیمان ایران از روسیه تامین و از باکو وارد کشور می‌شد. بهای هر خروار سیمان پنجاه تومان بود، اما مهندس‌الدوله وعده داده بود که هر خروار سیمان را با بهای تمام‌شده خرواری سه تومان عرضه کند.
از آغاز قرن چهاردهم خورشیدی رویکرد جدیدی به سوی توسعه اقتصادی و مدرن‌سازی کشور مد نظر قرار گرفت و به تبع آن طرح‌های بسیاری از قبیل خطوط راه‌آهن، سدها، جاده‌ها، اماکن آموزشی و عمومی متعددی در دستور کار قرارگرفت.
ساخت تاسیسات و ساختمان‌های جدید، نیازمند مصالح نوین از جمله سیمان بود. رشد واردات سیمان به حدی بود که در سال۱۳۱۴ ایران چهارمین کشور واردکننده سیمان در جهان به‌شمار می‌رفت.
توجه به این نکته که ایران در منطقه‌ای واقع شده است که سلسله کوه‌های آهکی آن را احاطه کرده‌اند، اندیشه ساخت کارخانه سیمان را پدیدار ساخت. در سال۱۳۰۷ مطالعات اولیه برای ایجاد کارخانه سیمان آغاز شد. پس از خرید ماشین‌آلات، ساخت خط تولید سیمان در شهریورماه۱۳۱۱، شروع و ساختمان‌های فرعی این کارخانه به وسیله «وزارت طرق» ساخته شد. چنین بود که نخستین کارخانه سیمان کشور روز ۸دی‌‌ماه۱۳۱۲ در شهر ری با ظرفیت تولید ۱۰۰تن سیمان در روز به بهره‌برداری رسید.
منبع : روزنامه دنیای اقتصادشماره 5831 – 1402.07.03
